۱۴،ذیحجه الی ۱۵،ذیحجه
ميلاد امام علي بن محمد النقي الهادي (ع)
سحرگاه روز 15 ذيحجه هنگامي که خورشيد اشعه تابناک خود را بر روي زمين مي گسترد مولود مسعود خاندان رسالت حضرت امام علي نقي(ع) ديده بر جهان گشود. دهمين ثمره باغ امامت و دوازدهمين نهال عصمت و طهارت نخستين فرزند برومند پيشواي نهم در سال 212 هجري در يکي از محلات مدينه در محلي به نام (صريا) ديده به جهان بازگشود و به زيباترين نامي که در آن خاندان علوي سابقه ديرين و خوش خاطره ها داشت موسوم گرديد پدر ارجمندش براي وي نام علي را برگزيد. او که همانند جد بزرگوارش علي بن ابي طالب(ع) مأموريت دفاع از اسلام و احياي حقوق مسلمانان را از جانب پروردگار عالم به عهده داشت، همان کنيه جدش بر وي انتخاب شد و به (ابوالحسن) موسوم گرديد که در نهايت با افزودن (ثالث) و سومي بر آن متمايز مي گرديد آنچنان که امام هشتم حضرت رضا نيز با عنوان دومين ابوالحسن دودمان امامت مشخص مي شد ولي لقب (ابن رضا) درخشانترين عنوان و شهرت او و ديگر پيشوايان معصوم بعدي بود که آنروزها همچون ستاره اي تابان در ميان دهها القاب ديگر بر تارک وي مي درخشيد و از ديگر القاب آن حضرت ميتوان: هادي، ناصح، عالم فقيه، امين عسگري، دليل، فتاح، متوکل، نقي، مرتضي و... را نام برد چنانکه امروز بيشتر دوستداران و شيعيان او را با لقب «هادي. هدايتگر» مي شناسند. ايشان نيز عمر خود را در راه اعتلاي تعاليم ارزنده اسلام مصروف داشت و باعث سربلندي و افتخار اسلام و مسلمين گرديد او در پيشبرد هدفهاي الهي از هيچ نوع کوشش و فعاليت و مجاهده مضايقه ننمود و در تيره ترين دوران هاي اختناق عباسي همانند پدر بزرگوارش به توسعه و گسترش آيين اسلام پرداخت و اصالت تعليم اسلامي را از گزند حوادث و آفات محفوظ داشت.
امام جواد(ع) پيشواي نهم شيعيان جز علي و موسيٰ (1) فرزند ديگري نداشت و از آنجا که ميان اين دو فرزند گرامي در دانش و تقوي و پرهيزگاري و فضايل معنوي تفاوت فراوان وجود داشت براي هيچ انساني اين شبهه پديد نمي آمد که موسي در پيشوايي رقيب امام علي الهادي(ع) گردد به خصوص که بارها حضرت هادي(ع) از طرف پدر عاليقدرش (امام جواد(ع)) صراحتا به امامت تعيين گرديده بود. هنوز هشت سال از عمر شريف امام(ع) سپري نگشته بود که غبار يتيمي بر چهره اش نشست درست در سال 220 هجري در آخر ماه ذيقعده پدر بزرگوار و جوان خود را از دست داد پدري که نمونه بارز علم و تقوا و فضيلت و شجاعت و مظهر مبارزه با ظلم و ستم و پناه دردمندان و درماندگان و بيچارگان بود زندگي پربار امام هادي(ع) مشحون از فضايل و مناقب و مالامال از علم دانش و تعليم آموزش مي باشد او در عرصه هاي هدايت مردم در تفسير و روشنگري آيات الهي در مبارزه و تلاش پيشگيري سياسي و اجتماعي در مجاهده با کژي ها و انحرافات گروه هاي منحرف بالاخره و سخن آخر در تداوم خط امامت و ولايت... کم نظير مي باشد. عصر زندگي امام هادي(ع) دوران پرالتهاب و تشويق و انقلاب بود در عصر آن حضرت خشونت و بدرفتاري هاي با خاندان علي(ع) و نوادگان و دوستداران او به اوج خود رسيده بود بني عباس آزار و شکنجه طرفداران علي(ع) را سرلوحه سياست عمومي خود قرار داده بودند. امام هادي(ع) در عصر زندگي خود با شش تن از حاکمان عباسي معاصر بود و آنان عبارت از: معتصم، واثق. متوکل منتصر مستعين و معتز اين شش تن هرکدام در بدرفتاري و خشونت و قساوت قلب نمونه مثال زدني بودند و با خاندان رسالت و بني هاشم بدرفتاري کامل داشتند.
در عصر امام هادي(ع) مکاتب عقيدتي متعددي همچون «معتزله» و «اشاعره» رواج يافته و آرا و نظريات کلامي فراوان در جامعه اسلامي پديد آمده بود و بازار مباحثي همچون جبر، تفويض، امکان يا عدم امکان رويت خدا جسميت خدا و امثال اينها بسيار داغ بود از اينرو گاه امام در برابر سؤالاتي قرار مي گرفت که پيدا بود از اين گونه آرا و نظريات سرچشمه گرفته است (2) که مبارزه با غلات و فتنه خلق قرآن از آن جمله اند. خلفاي عباسي عموما از توجه معنوي مردم نسبت به خاندان رسالت به خاندان رسالت هميشه در بيم و هراس به سر مي بردند چون مشاهده مي کردند که مردم با طيب خاطر و علاقه قلبي بدون انتظار پاداش مادي و دنيوي از فرمانها و دستورهاي آن خاندان اطاعت نموده و عشق و علاقه فراواني به آن دودمان نثار مي کردند. بنابراين متوکل به يکي از امراي لشکر خود به نام (يحيي بن هرثمه) مأموريت جلب و تبعيد امام را داد و او را با 300 سرباز عازم مدينه نمود. از روي سياست، نامه اي در کمال احترام و توقير به آن حضرت نوشت که مورخان تاريخ نگارش آن را سال 242 هجري تعيين کرده اند و طي آن امام(ع) را به سامرا دعوت نمود در آن زمان امام در سن 30 سالگي بود (3) که پس از دريافت اين نامه بود که امام هادي(ع) به اتفاق فرزندان و اهل و عيال که در ميان آنان فرزند عزيزش حسن بن علي هم بود از حجاز به عراق مقر خليفه حرکت کرد و وارد شهر سامرا گرديد.
فضايل و مکارم اخلاقي آن بزرگوار آنقدر مي باشد که کتاب هاي و آثار دوستان را پر ساخته است و در کتاب هاي اهل سنت نيز در مدح امام هادي(ع) مطالب فراواني آمده که به نام چند کتاب اشاره مي شود الاعلام زرکلي (4)، الفصول المهمه علي بن محمد مالکي (5) و البدايه و النهايه ابوالفدا ابن کثير (6) و وفيات الاعيان ابن خلکان (7).
بدين ترتيب چون علوم خاندان رسالت از منبع وحي و الهام سرچشمه مي گيرد مدرسه اي و کلاسي نيست بنابراين مي بينيد که گاهي در مجلس دانشمندان از ده ها مسئله فقهي و علمي پيش مي آيد همگان از پاسخ فرو مي مانند ولي امام هادي(ع) با قاطعيت پاسخ مي دهد گاهي در محيط عرب زبان با يک فرد ترک زبان با زبان اصيل خود گفت و گو مي کند و ديگر وقت با (علي بن مهزيار اهوازي) به زبان فارسي صحبت مي کند و گاه از مجهولات و رازهايي پرده برمي دارد که اين گونه خوارق عادات در شرايط علمي آن روز با ضوابط عادي و قواعد معمولي قابل تفسير و تأويل نيستند جز آنکه دانش ها و علوم آنان را آسماني و الهي دانسته باشيم. يکي از نقاط درخشان در زندگي معنوي امام هادي(ع) جاري شدن زيارت جامعه از کلام ايشان است و مولاي مکرم ما دهمين خورشيد آسمان امامت امام ابوالحسن هادي(ع) بر ما شيعيان منت نهاده است که در گفتار شگرف و ژرف خويش در زيارتي به نام (زيارت جامعه) سخن را در مرغزاري از معارف جانپرور الهي به جولان درآورده و از درياي دانش خود باراني از در و گهر بر تارک دوستان راستين سلسله عزيز امامت نثار نموده و درخور عقول ما و نه سزاوار حقيقت امام گوشه هايي از طرائف بوستان خدا را حکايت فرموده است اين زيارت آموزش گزاره اي و فهرستي از امام شناسي است و شيوايي کلام و والايي مضمون و دانش و معرفتي که در آن موج مي زند خود گوياي اصالت اين زيارت و معرف دانش ارجمند و والاي گوينده آنست.
امام علي نقي(ع) ملقب به (هادي) همانند ديگر پيشوايان معصوم(ع) داراي ياران و شاگردان و راويان متعددي مي باشد که ناشر آثار و افکار و ديدگاه هاي علمي فقهي تربيتي بوده اند و اين افراد در کتاب هاي تراجم، احکام، درايه و احاديث اخلاقي و تربيتي شناسايي شده اند.
مرحوم شيخ طوسي در رجال (8) خود اسامي تعداد 185 نفر از ياران و راويان امام هادي(ع) را نام برده است که از محضر امام هادي(ع) کسب علم کرده اند که از آنها مي توان: 1. حضرت عبدالعظيم حسني. 2. حسين بن سعيد اهوازي. 3. فضل بن شاذان نيشابوري. 4. ابو عبدالله مکاري را نام برد.
شهادت در راه خدا در مسير تبليغ حق زينت اولياي خدا مي باشد و امام هادي(ع) هم پس از زندان هاي مکررر و پس از ايذاها و شکنجه هاي روحي و جسمي که در راه خدا و در مسير ترويج مکتب متحمل بود بالاخره در سال 254 در 42 سالگي در اثر سم به لقاء الله پيوست و اين امر توسط دستياران (معتز) خليفه عباسي صورت گرفت. در روز شهادت آن بزرگوار وحدت نظر وجود ندارد جمعي سوم رجب را اختيار کرده اند. بنابر آن که ولادت آن بزرگوار در سال 212 بوده باشد. در وقت وفات پدر بزرگوارش 8 سال و 5 ماه تقريباً از عمر شريف آن حضرت گذشته بود که به منصب امامت و خلافت عظمي نايل و سرفراز گرديد و مدت امامت او 33 سال بود. طبق وصيت و سفارش مخصوص خود در منزل مسکوني اش واقع در محله عسکري شهر سامرا مدفون گرديد و فرزند برومندش امام حسن عسکري(ع) بر جنازه پدر در جاده اي که مقابل منزل موسي بن بغا قرار داشت نماز گذارد پيش از آن که خليفه عباسي يا نمايندگان او رسيده باشند. (9)
1. موسي که معروف به «مبرقع» است و در قم مدفون مي باشد.
2. شريف القرشي، باقر، حياة الامام الهادي(ع)، ص 130.
3. مجلسي، بحارالانوار، ج 12، ص 146.
4. الاعلام، ج 5، ص 140.
5. الفصول المهمه، ج 5، ص 264.
6. البدايه و النهايه، ج 11، ص 15؛ وقايع سال 254.
7. وفيات الاعيان، ج 2، ص 432.
8. رجال طوسي، ص 409.
9. ثبات الوصيه مسعودي، ص 454.
____________________________________________________________________________________________
تهیه و تنظیم: احسان آذرکمند
متن کم